Với việc Tập Cận Bình và Joe Biden đang ve vãn quốc gia Đông Nam Á này, Hà Nội nên tiếp tục tập trung vào chính sách đối ngoại đa cực của mình
TAIPEI TIMES by Karishma Vaswani/ Bloomberg Opinion – Dec 17, 2023
(Karishma Vaswani là nhà báo của chuyên mục Quan điểm, báo Bloomberg, đưa tin về chính trị châu Á với trọng tâm đặc biệt là Trung Quốc. Trước đây, bà là người dẫn chương trình châu Á chính của BBC và đã làm việc cho BBC trên khắp châu Á và Nam Á trong hai thập kỷ).
Ba Sàm lược dịch
Việt Nam đã trở thành thứ hấp dẫn của năm đối với các đối thủ địa chính trị trên thế giới.
Vào tháng 9, Tổng thống Mỹ Joe Biden đã đến thăm cường quốc Đông Nam Á này, ký kết quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, đặt quan hệ của Washington với Việt Nam ngang hàng với Bắc Kinh.
Tuần này, Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình cũng làm theo, với việc hai nước ký 37 thỏa thuận, bao gồm cả việc Trung Quốc tài trợ cho tuyến đường sắt xuyên biên giới và tổ chức các cuộc tuần tra hàng hải chung. Hai nước láng giềng cũng nhất trí về kế hoạch ba năm để thúc đẩy thương mại.
Mỹ và Trung Quốc đang mong muốn kéo Hà Nội về phía mình – nhưng nước cộng sản này nên kiên trì lập trường lâu dài không liên kết và hành động vì lợi ích tốt nhất của mình. Chiến lược chính sách đối ngoại đa cực này sẽ đảm bảo quốc gia có quyền tự quyết trong việc đối phó với hai nền kinh tế lớn nhất thế giới. Nó cũng có thể sử dụng ảnh hưởng của mình với cả hai để đưa họ đến gần nhau hơn và giải quyết các vấn đề có tầm quan trọng toàn cầu, như biến đổi khí hậu, đại dịch trong tương lai và việc sử dụng vũ khí hạt nhân.
Việc Mỹ và Trung Quốc ve vãn Việt Nam, một trong những nền kinh tế năng động nhất khu vực, là điều hợp lý. Năm nay, dự kiến nó sẽ đạt mức tăng trưởng khoảng 5%, tốt hơn nhiều nơi khác. Đầu tư trực tiếp nước ngoài đến tháng 10 tăng 14,7% so với cùng kỳ năm trước. Trung tâm sản xuất này được hưởng lợi từ việc hội nhập với nền kinh tế Trung Quốc, nhưng cũng thu hút đầu tư từ các công ty như Intel Corp và các nhà cung cấp cho Apple Inc và Nvidia Corp.
Trong chuyến thăm của mình, Biden đã nâng mối quan hệ của Mỹ với Hà Nội lên cấp độ ngoại giao cao nhất, mô tả sự thúc đẩy này là “sự khởi đầu của một kỷ nguyên hợp tác vĩ đại”. Tập nhấn mạnh tầm quan trọng của việc cùng nhau xây dựng một “cộng đồng cùng chung vận mệnh”.
Trung Quốc đang quan tâm theo dõi mối quan hệ ngày càng chặt chẽ hơn của nước láng giềng cộng sản với Washington. Sau chuyến thăm của Biden, Chủ tịch nước Việt Nam Võ Văn Thưởng vào tháng 10 đã tới Bắc Kinh để gặp Tập. Nhà lãnh đạo Trung Quốc nói với ông rằng hai nước đã phát triển một tình bạn sâu sắc về “tình hữu nghị và tình anh em” và rằng họ nên coi mối quan hệ song phương là một ưu tiên trong chính sách đối ngoại của mình – một sự ám chỉ được che đậy, hoặc có lẽ là một lời nhắc nhở về việc duy trì mối quan hệ mạnh mẽ, bất kể Mỹ có gây ấn tượng sâu sắc đến đâu.
Cựu đại sứ Việt Nam tại Hoa Kỳ Nguyễn Quốc Cường cho biết từ Hà Nội, rằng Bắc Kinh có quan hệ kinh tế lâu dài với Hà Nội, nhưng có thể làm nhiều hơn nữa để thu hút các công ty tên tuổi của Trung Quốc đầu tư.
“Trung Quốc đang tụt hậu so với một số nước khác, cụ thể là Mỹ, về mặt này. Cá nhân tôi muốn thấy những tên tuổi lớn như Apple hay Intel phiên bản Trung Quốc trong lĩnh vực công nghệ cao và nền kinh tế kỹ thuật số đầu tư nhiều hơn vào đây,” ông nói.
Tuy nhiên, dù việc sử dụng các biện pháp khuyến khích kinh tế để đạt được đòn bẩy chính trị có thể là điều mà các cường quốc đang cố gắng, nhưng chiến lược này khó có thể đơn giản như vậy. Người ta có thể kỳ vọng rằng Việt Nam sẽ tiếp tục được định hướng bởi một chính sách đối ngoại cho phép xây dựng mối quan hệ với các quốc gia thường có mâu thuẫn với nhau.
Lye Liang Fook, thành viên cấp cao tại Viện ISEAS-Yusof Ishak có trụ sở tại Singapore, cho biết đây không chỉ là việc điều tiết mối quan hệ với Mỹ và Trung Quốc.
“Có một mối quan hệ mới được nâng cấp với Nhật Bản. Chuyến thăm này của Tập là một dấu hiệu khác cho thấy hành động cân bằng mong manh của Việt Nam, nhưng nó cũng cho thấy đất nước này đã đạt được trạng thái cân bằng lành mạnh với các cường quốc như thế nào,” ông nói.
Sự cân bằng này thường được gọi là “ngoại giao cây tre” của Việt Nam, hay kinh nghiệm của nước này trong việc cân bằng các lợi ích địa chính trị cạnh tranh trong ba thập kỷ qua. Chính sách này lấy tên từ đặc tính của cây tre: khỏe và bền, nhưng linh hoạt và dễ thích nghi.
Mặc dù đã được áp dụng trong nhiều năm nhưng thuật ngữ này lần đầu tiên được Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng chính thức đặt ra vào năm 2016 và kể từ đó đã trở thành dấu ấn trong cách ứng xử với các nước láng giềng của một quốc gia từng nghèo khó. Mục đích chính là tránh xung đột và thúc đẩy hòa bình.
Hà Nội đã định hình một mạng lưới quan hệ chiến lược và khéo léo với các cường quốc lớn và nhỏ, cho phép Việt Nam cân bằng không chỉ lợi ích của Mỹ và Trung Quốc, mà còn có thể điều hướng được Nga, quốc gia đã hỗ trợ trong thời kỳ tái thiết sau chiến tranh.
Thương mại là một phần quan trọng của việc tiếp cận cộng đồng. Ba thập kỷ trước, bị cô lập và dần trỗi dậy sau sự tàn phá của Chiến tranh Việt Nam, Việt Nam chỉ có quan hệ kinh doanh với khoảng 30 quốc gia và vùng lãnh thổ. Ngày nay, con số đó là hơn 150 và bao gồm một số hiệp định thương mại tự do.
Hà Nội nên tiếp tục sử dụng ngoại giao thương mại và cây tre, ngay cả khi tình hình địa chính trị trở nên phức tạp hơn và các siêu cường cạnh tranh gây ảnh hưởng và đầu tư.
Đây là chuyến thăm thứ hai của Tập kể từ năm 2017, khi ông tới Đà Nẵng dự hội nghị APEC. Tôi quan sát bài phát biểu bình tĩnh và được soạn sẵn của nhà lãnh đạo Trung Quốc đề cao Giấc mơ Trung Hoa – tầm nhìn của ông về trẻ hóa kinh tế và quân sự. Ông đang theo sau tổng thống Hoa Kỳ lúc bấy giờ là Donald Trump, người có những nhận xét tương phản đã thúc đẩy khái niệm “Nước Mỹ trên hết”.
Sự cạnh tranh giữa hai nước, bất chấp việc thay đổi lãnh đạo ở Washington, ngày nay chỉ trở nên gay gắt hơn. Đó là lý do tại sao chiến lược ưu tiên lợi ích riêng của Việt Nam có thể đảm bảo duy trì được ảnh hưởng cũng như thành công về kinh tế và chính trị.
Đây cũng là một bên liên quan lớn ở Biển Đông. Mặc dù trong lịch sử, Bắc Kinh luôn phản đối bất kỳ sự can thiệp nào vào tuyến đường thủy đang tranh chấp mà họ cho rằng Trung Quốc sở hữu chủ yếu, nhưng họ đã không triển khai phản ứng mạnh mẽ trước sự phản đối của Hà Nội như cách họ đã làm với Philippines, một phần vì chiến lược đối ngoại độc lập của Việt Nam.
Hợp tác thay vì xung đột là một phần quan trọng trong cách Việt Nam tham gia vào các lợi ích cạnh tranh và không chỉ tồn tại mà còn phát triển. Các nước khác sẽ khôn ngoan nếu học theo tấm gương của Hà Nội.
BA SÀM 