Từ một cuộc khủng hoảng nhỏ với Đài Loan đến sự vỡ mộng ngày càng tăng của giới trẻ, đây là những gì Trung Quốc có thể phải đối mặt trong năm tới.
Foreign Policy by James Palmer, a deputy editor at Foreign Policy – December 26, 2023
Ba Sàm lược dịch
Những năm 2020 cho đến nay có cảm giác như là thập kỷ mất mát của Trung Quốc: Nền kinh tế đang chậm lại, giới trẻ vỡ mộng và thất nghiệp, còn cha mẹ họ đang chứng kiến giá trị tài sản của mình sụt giảm. Một Chủ tịch Tập Cận Bình không an toàn nhưng vẫn chiếm ưu thế, ngồi ở vị trí cao nhất trong mọi việc. Đó là một năm khó khăn đối với Bắc Kinh và năm tiếp theo có vẻ cũng chẳng vui vẻ hơn là mấy. Dưới đây, chúng tôi tổng hợp năm dự đoán cho Trung Quốc vào năm 2024.
1. Một cuộc khủng hoảng nhỏ ở Đài Loan
Đài Loan tổ chức bầu cử tổng thống vào ngày 13 tháng 1 và năm mới có thể bắt đầu bằng một cuộc khủng hoảng nhỏ ở eo biển. Phó Tổng thống hiện tại của Đài Loan Lại Thanh Đức (Lai Ching-te), người phục vụ dưới thời Tổng thống Thái Anh Văn và là thành viên của Đảng Dân chủ Tiến bộ (DPP), đang dẫn đầu trong các cuộc thăm dò. Cuộc bầu cử của ông sẽ khiến Bắc Kinh tức giận; ông là người ủng hộ một Đài Loan độc lập hơn và phản đối mạnh mẽ Đảng Cộng sản Trung Quốc (ĐCSTQ).
Mặc dù Lại đã nói rằng ông sẽ không kêu gọi Đài Loan độc lập chính thức hoặc bỏ tên Trung Hoa Dân Quốc – một ranh giới đỏ đối với Bắc Kinh – nhưng ông cũng nói rằng chủ quyền của Đài Loan là “sự thật” và nhắc nhở các ứng cử viên của ông rằng theo tiêu chuẩn của Bắc Kinh, họ đều ủng hộ độc lập.
Một chiến thắng Lại có thể sẽ thúc đẩy các động thái hung hăng từ Bắc Kinh, bao gồm các cuộc diễn tập hải quân và xâm nhập không phận. Các báo cáo tuần trước về những bình luận của Tập với Tổng thống Mỹ Joe Biden về việc thống nhất với Đài Loan, khi họ gặp nhau vào tháng 11, đã gây ra một số lo lắng ở Washington, nhưng một cuộc xâm lược vẫn rất khó xảy ra. Điều đó sẽ đầy rủi ro và khó khăn, nhất là khi Trung Quốc đang phải vật lộn với những cuộc khủng hoảng khác.
Ngay cả một chiến thắng của phe đối lập Quốc Dân Đảng (KMT) của Đài Loan vào ngày 13/1 cũng có thể gây ra một số vấn đề. Quốc Dân Đảng thân Trung Quốc hơn DPP, nhưng họ khó có thể trao chìa khóa hòn đảo cho Bắc Kinh. Các quan chức Trung Quốc có thể đánh giá quá cao tầm quan trọng của chiến thắng trong cuộc bầu cử của Quốc Dân Đảng, coi đó là dấu hiệu cho thấy ảnh hưởng của Trung Quốc tại Đài Loan. Mặc dù 17% cử tri Đài Loan cho biết trong một cuộc khảo sát gần đây rằng Trung Quốc là mối quan tâm chính của họ, song con số quan tâm tới nền kinh tế lại cao hơn gấp đôi.
2. Khủng hoảng tài sản ngày càng tăng
Giá nhà đất ở Trung Quốc đã bấp bênh trong nhiều năm và năm 2024 có thể là năm cuối cùng nó cũng vượt qua được bờ vực thẳm. Cuộc khủng hoảng giữa các nhà phát triển bất động sản năm nay đã đủ tồi tệ, ảnh hưởng đến các công ty từng được coi là tương đối an toàn, chẳng hạn như Country Garden. Ngoài kia còn rất nhiều dự án bất động sản thất bại, nhưng điều mà chính phủ Trung Quốc thực sự lo ngại là giá nhà đất giảm; xét cho cùng, 70% tài sản hộ gia đình Trung Quốc được đầu tư vào bất động sản.
Chính phủ đã sửa đổi dữ liệu và đe dọa các nhà bình luận trong một nỗ lực dường như nhằm ngăn chặn mọi người nói về nền kinh tế Trung Quốc đang thực sự tồi tệ như thế nào. Hiện có sự khác biệt lớn giữa chỉ số giá nhà ở chính thức và giá bất động sản thực sự sẽ bán trên thị trường; giá đang giảm ít nhất 15% ở nhiều thành phố và tới 30% ở Bắc Kinh.
Khi những xu hướng này lan rộng, ngay cả những con số chính thức cũng có thể phải thừa nhận rõ hơn về tình hình thực tế, điều này sẽ gây ra một cuộc khủng hoảng niềm tin rộng lớn hơn nhiều.
3. Những thay đổi trong giới lãnh đạo chính trị
Một vài lãnh đạo cấp cao của Trung Quốc đã mất chức vào năm 2023, đó là Bộ trưởng Ngoại giao Tần Cương và Bộ trưởng Quốc phòng Lý Thượng Phúc. Toàn bộ câu chuyện về cả hai vụ cách chức vẫn chưa rõ ràng, nhưng chính trị của giới lãnh đạo cao nhất của ĐCSTQ có vẻ không ổn định trong năm mới – mặc dù Tập đã bổ sung những người trung thành vào các vị trí hàng đầu.
Điều đó hầu như không có gì đáng ngạc nhiên: Tập có năng lực về chính trị đảng phái, nhưng sự cai trị của ông đã không tốt cho Trung Quốc, đặc biệt là trong ba năm qua. Sự tôn thờ bắt buộc không thể ngăn ông ta cảm thấy bất an – hoặc nhận ra rằng nhiều người đổ lỗi cho mình về tình trạng của đất nước. Sự bất an đó cũng ảnh hưởng đến phần còn lại của giới lãnh đạo, những người mà cuộc sống, sự giàu có và tự do của họ phụ thuộc vào ý muốn bất chợt của Tập. Tất cả sự căng thẳng này có thể sẽ tạo ra kịch tính chính trị vào năm tới.
Đối với tất cả các cuộc thảo luận về phe phái và đồng minh, nề chính trị của ĐCSTQ ở một khía cạnh nào đó giống với động lực của tội phạm có tổ chức; khi dao rút ra, tình bạn không còn quan trọng nữa. Nếu có một động thái đáng kể nào chống lại Tập, thì nó có thể đến từ những người mà ông ta thăng chức và bảo trợ.
4. Tuổi trẻ vỡ mộng
Tuần trước, phóng viên Dake Kang của hãng tin AP đã chia sẻ một cặp tin nhắn trong tài khoản của anh trên mạng xã hội weibo, ghi lại sự thay đổi tâm trạng của công chúng ở Trung Quốc trong ba năm qua. Vào tháng 6 năm 2020, một người lạ đã nhắn tin cho anh: “Biến khỏi Trung Quốc đi”. Tháng này, tài khoản đó cũng viết đơn giản: “Tôi xin lỗi”.
Nhiều người trẻ ở Trung Quốc đã đi theo con đường tương tự trong vài năm qua. Nền giáo dục theo chủ nghĩa dân tộc đã khơi dậy cho họ cảm giác tự hào và chiến thắng đi kèm với chiến thắng rõ ràng trước COVID-19 vào mùa hè năm 2020, khi Trung Quốc trở lại trạng thái tương đối bình thường trong khi phần còn lại của thế giới thì lại phải trốn tránh. Cảm giác đó kết hợp với sự thù địch ngày càng lớn hơn đối với phương Tây, đặc biệt là Hoa Kỳ, với các thuyết âm mưu về đại dịch được cho là đổ lỗi cho Hoa Kỳ.
Nhưng sự thất vọng với chính sách Zero-COVID của Trung Quốc vào năm 2021 và 2022, cùng với cuộc khủng hoảng kinh tế, đã khiến công chúng, và đặc biệt là giới trẻ, có cảm giác rất khác. Một dấu hiệu của sự thay đổi này là dư luận Trung Quốc, với thái độ thù địch Hoa Kỳ đã giảm mạnh – một cách được để bày tỏ sự bất bình với đường lối của Bắc Kinh. Vào năm 2024, sự bi quan về tương lai vốn đã rõ ràng vào đầu thập kỷ này có khả năng trở nên tồi tệ hơn.
Sự sa sút phổ biến của chủ nghĩa dân tộc, và triển vọng kinh tế tồi tệ đối với sinh viên trẻ mới tốt nghiệp, dường như đang góp phần làm gia tăng tình trạng trầm cảm ở những người từ 18 đến 24 tuổi ở Trung Quốc. Sự thất vọng và tức giận của giới trẻ bùng nổ vào tháng 12 năm 2022, khi Trung Quốc trải qua các cuộc biểu tình rầm rộ nhất trong nhiều năm phản đối chính sách Zero-COVID. Điều đó khó có thể xảy ra vào năm tới, nhưng sự hoài nghi và mong muốn chạy trốn sang các quốc gia khác sẽ tiếp tục vào năm 2024.
Một trong những lý do chính khiến ĐCSTQ lao vào đàn áp những người bất đồng chính kiến cách đây một thập kỷ là niềm tin rằng đảng đang mất đi những người trẻ tuổi. Phản ứng của chính phủ đối với sự cay đắng mới này sẽ là nhấn mạnh vào việc thể hiện nhiều hơn nữa lòng yêu nước bắt buộc và kiểm duyệt chặt chẽ hơn các không gian trực tuyến. (Năm 2023 sắp kết thúc với một loạt hạn chế chơi game khác.) Có rất ít khả năng mang lại cho giới trẻ Trung Quốc một tương lai mà họ mong muốn.
5. Quan hệ Mỹ-Trung không sụp đổ nhưng cũng không thể phục hồi
Hội nghị thượng đỉnh thành công giữa Tập và Biden ở San Francisco vào tháng 11, mà cả hai bên dường như đều coi là một chiến thắng, đã mang lại một khoảng thời gian tạm thời hạ nhiệt cho mối quan hệ đang xuống dốc trong nhiều năm. Điều đáng chú ý là việc nối lại các cuộc đàm phán quân sự cấp cao giữa Bắc Kinh và Washington. Trên các phương tiện truyền thông nhà nước Trung Quốc, loại bài viết với thuật hùng biện chống Mỹ vẫn tương đối im lặng – mặc dù vẫn kiên định lối cũ.
Đừng hy vọng điều đó sẽ kéo dài. Căng thẳng về cơ cấu giữa hai cường quốc đủ tăng lên đến mức một số cuộc khủng hoảng mới chắc chắn sẽ khiến Trung Quốc quay trở lại cái gọi là lối ngoại giao chiến lang, đặc biệt vì đây là cách dễ dàng để các nhà ngoại giao Trung Quốc thăng tiến sự nghiệp của họ. Nhưng tình hình khó có thể đạt đến đỉnh cao của năm 2020; Trung Quốc có đủ các vấn đề khác để tránh gặp phải quá nhiều rắc rối trong một thời gian.
Luôn có những lo ngại rằng giọng điệu chống Trung Quốc ở Washington trong một năm bầu cử sẽ làm căng thẳng thêm mối quan hệ. Nhưng sự thật là cử tri Mỹ dường như không quan tâm đến Trung Quốc tại thùng phiếu. Mối nguy hiểm thực sự có thể là những nỗ lực can thiệp bầu cử của Trung Quốc, có thể nhắm vào các chính trị gia cụ thể ở những khu vực có số lượng cử tri gốc Hoa cao – nhưng có thể đi theo đường lối ủng hộ Donald Trump.
BA SÀM 