NIKKEI ASIA by Ha Hoang Hop – December 11, 2023
(Hà Hoàng Hợp là thành viên cao cấp trong chương trình nghiên cứu chiến lược và chính trị khu vực của Viện ISEAS-Yusof Ishak ở Singapore).
“Quan hệ đối tác chiến lược toàn diện”, được các nhà lãnh đạo Nhật Bản và Việt Nam công bố vào tháng trước, đánh dấu một cột mốc quan trọng trong mối quan hệ ngày càng chặt chẽ giữa hai quốc gia đang hợp tác ngày càng nhiều về các vấn đề an ninh.
Tại hội nghị thượng đỉnh ở Tokyo ngày 27/11, Thủ tướng Nhật Bản Fumio Kishida và Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng cho biết sẽ tăng cường trao đổi liên quan đến quốc phòng và thảo luận về hợp tác thông qua chương trình Hỗ trợ An ninh Chính thức mới của Tokyo, qua đó Nhật Bản cung cấp thiết bị quốc phòng cho các quốc gia cùng chí hướng.
Quan hệ đối tác được tăng cường cũng sẽ bao gồm hợp tác kinh tế và chính trị. Đặc biệt, Việt Nam đã hứa sẽ hỗ trợ Nhật Bản trở thành thành viên thường trực của Hội đồng Bảo an Liên Hợp Quốc.
Vào tháng Chín, Việt Nam cũng nâng cấp quan hệ tương tự với Hoa Kỳ, kẻ thù một thời của Việt Nam, thành quan hệ đối tác chiến lược toàn diện, cấp độ cao nhất của mối quan hệ, khi Tổng thống Mỹ Joe Biden thăm Hà Nội. Quan hệ của Việt Nam với Trung Quốc, Nga, Ấn Độ và Hàn Quốc đã ở mức này trước đó.
Năm nay, Nhật Bản và Việt Nam đã đánh dấu 50 năm quan hệ ngoại giao, sau lần cuối cùng nâng cấp quan hệ lên quan hệ đối tác chiến lược sâu rộng vào năm 2014.
Quan hệ kinh tế đã trở nên đặc biệt mạnh mẽ khi nhiều công ty Nhật Bản thiết lập hoạt động tại Việt Nam.
Ví dụ, Sojitz đang đầu tư tới 500 triệu đô la với một đối tác Việt Nam để thành lập một trang trại gia súc kiểu Nhật Bản và khu phức hợp chế biến thịt bò ở tỉnh Vĩnh Phúc và tháng trước đã đạt được thỏa thuận tiếp quản nhà bán buôn thực phẩm lớn nhất Việt Nam. Trong khi đó, JERA đang xây dựng một nhà máy nhiệt điện khí tự nhiên hóa lỏng ở Hải Phòng. Nhìn chung, các công ty Nhật Bản đã đăng ký 2,58 tỷ đô la trong kế hoạch đầu tư trong 8 tháng đầu năm với chính quyền Việt Nam. Nhật Bản hiện là nhà cung cấp hỗ trợ phát triển chính thức lớn nhất của Việt Nam, đối tác lớn thứ hai về hợp tác lao động, lớn thứ ba về đầu tư và du lịch và lớn thứ tư về thương mại. Chương trình viện trợ song phương bao gồm hỗ trợ trong các lĩnh vực bao gồm cơ sở hạ tầng, chuyển đổi kỹ thuật số, chuyển đổi xanh, thích ứng với biến đổi khí hậu và chăm sóc sức khỏe.
Trong tuyên bố chung với Thưởng, Kishida nhấn mạnh Việt Nam và ASEAN là “đối tác quan trọng để Nhật Bản hiện thực hóa một khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở”. Hợp tác an ninh của Tokyo với Hà Nội bắt nguồn từ những lo ngại chung về sự bành trướng trên biển và quân sự của Trung Quốc.
Sự ổn định ở Biển Đông rất quan trọng đối với Nhật Bản, do sự phụ thuộc vào các nguồn tài nguyên nhập khẩu, bao gồm dầu mỏ và khí đốt tự nhiên. Về phần mình, Việt Nam đang tìm kiếm sự hỗ trợ từ Nhật Bản và các quốc gia khác để chống lại hiệu quả các chiến thuật vùng xám của Trung Quốc ở Biển Đông, trong đó có các vụ quấy rối các tàu đánh cá và can thiệp vào khai thác dầu khí.
Trong khuôn khổ quan hệ đối tác được nâng cấp, Việt Nam và Nhật Bản sẽ tăng cường tham vấn và hỗ trợ lẫn nhau thông qua các cơ chế quốc phòng và an ninh khu vực; phối hợp về an toàn, an ninh hàng hải; tăng cường chia sẻ thông tin tình báo khi phối hợp đánh giá và dự báo về các vấn đề cùng quan tâm; và tìm hiểu hợp tác mở rộng để ứng phó với các thách thức trong các lĩnh vực an ninh phi truyền thống như an ninh mạng, an ninh kinh tế và chống khủng bố.
Cơ quan Hợp tác Quốc tế Nhật Bản, cơ quan viện trợ phát triển của Tokyo, đã cung cấp 36,63 tỷ yên (252,32 triệu USD) tài trợ cho việc đóng 6 tàu tuần tra cảnh sát biển cho Việt Nam. Kishida và Thưởng nhất trí xây dựng trên nền tảng này để mở rộng đào tạo chung và chia sẻ thông tin tình báo giữa lực lượng bảo vệ bờ biển hai nước.
Trong vài năm tới, khi Việt Nam tiếp tục hiện đại hóa lực lượng vũ trang, Hà Nội có thể tìm kiếm thêm sự chuyển giao công nghệ quốc phòng của Nhật Bản. Điều này có thể liên quan đến những gì được gọi là hệ thống chỉ huy, kiểm soát, thông tin liên lạc, máy tính, mạng, tình báo, giám sát và trinh sát – tức là C5ISR – cũng như máy bay cảnh báo sớm và chỉ huy và nhiều thiết bị hải quân hơn.
Hai bên đối tác cũng có thể được kỳ vọng sẽ hợp tác trong các cuộc tập trận hải quân phức tạp hơn và tốc độ ghé thăm cảng có thể sẽ tăng lên. Vào tháng 6, tàu sân bay trực thăng JS Izumo, con tàu lớn nhất trong Lực lượng Phòng vệ Hàng hải Nhật Bản, đã cập cảng vịnh Cam Ranh.
Tuy nhiên, Việt Nam bị hạn chế trong việc hợp tác an ninh với Nhật Bản đến đâu còn do sự nhạy cảm về cách Trung Quốc có thể phản ứng. Thật vậy, ngay sau các mối quan hệ đối tác mới [của Việt Nam], Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình sẽ thực hiện chuyến thăm đầu tiên sau 6 năm vào cuối tuần này. Ông và Tổng Bí thư Đảng Cộng sản Việt Nam Nguyễn Phú Trọng dự kiến sẽ thảo luận về một dự án đường sắt chở hàng hóa chung và đất hiếm, trong số các chủ đề khác.
Trong khi đó, Thủ tướng Phạm Minh Chính sẽ đến Tokyo trong tuần này để tham dự hội nghị thượng đỉnh đánh dấu kỷ niệm 50 năm quan hệ giữa Nhật Bản và ASEAN. Trong khi thừa nhận những hạn chế do sự nhạy cảm của Hà Nội đối với Bắc Kinh, Nhật Bản và Việt Nam có thể tập trung vào các sản phẩm cụ thể phục vụ lợi ích an ninh quốc gia của cả hai và vẫn tăng cường khả năng của Việt Nam để chống lại áp lực của Trung Quốc. Tăng cường quan hệ với Nhật Bản cũng cho phép Việt Nam phát triển hơn nữa cách tiếp cận ngoại giao “đa chiều”. Khi Hà Nội trải qua một môi trường khu vực căng thẳng bị tác động bởi cạnh tranh Mỹ-Trung, sự hỗ trợ kinh tế và an ninh từ các cường quốc khác cần được hoan nghênh và thúc đẩy mạnh mẽ.
BA SÀM 